Beste bezoekers, jongens en meisjes, welkom op 'de avond van de Archeologie'

Archeologie spreekt tot de verbeelding. Opgravingen in het tropisch regenwoud en mummies in graftombes, het is een avontuurlijk gegeven. Maar archeologie is ook een wetenschap die via minutieus onderzoek een beeld wil krijgen van het verleden. Hoe was het leven tijdens de laatste ijstijd? Er lopen mammoeten rond en de eerste mensen schilderen paarden en bizons in grotten als Cauvet en Lascaux. Toch willen archeologen meer dan alleen beschrijven. Waarom veranderen dingen? Wat is de relatie tussen economie, cultuur en macht? Waar, wanneer en waarom is religie ontstaan? Het zijn maar enkele van de vele vragen die ze stellen.

Archeologie is een beetje geologie, chemie, antropologie, sociologie en geschiedenis. Het ligt op de grens van Humane Wetenschappen en Exacte Wetenschappen. De nadruk ligt op materiële cultuur. Wat kunnen dingen (ruïnes, stenen werktuigen en afval uit een keuken van een middeleeuwse herberg) ons leren? Je vindt zwaarden, munten of grote steencirkels en je vraagt je af 'wat is hier gebeurd en waarom?'

Het doet denken aan 'Crime Scene Investigation'. Een sigarettenpeuk, een verschoven tapijtje, een glas met vingerafdrukken. De agenten in deze series zien een heel verhaal als ze een kamer binnen komen. Archeologen zijn ook detectives. Wat vertellen materiële dingen ons over de samenleving? Als we vandaag iets onder-zoeken gebruiken we vooral tekst, krantenartikelen, boeken... Waarom eigenlijk? Gaat er zo niet veel aan ons voorbij?

Dit project is een oefening in 'kijken'. Je omgeving zien als bron. Welke sporen laat je na? Hoe bepalen spullen ons gedrag en ideeën? Wie je bent komt niet alleen door opvoeding, onderwijs of godsdienst maar ook door je gsm, Facebook of je fiets.

Archeologie staat niet stil. De eerste archeologen waren avonturiers op zoek naar goud en mummies. Vandaag brengen we alles nauwgezet in kaart. Er wordt gegraven met vragen in het achterhoofd als 'waar, wanneer en waarom is landbouw ontstaan' en 'hoe hebben de eerste staten zich ontwikkeld'. Archeologie is een wetenschappelijke discipline geworden. Er is soms discussie. Onenigheid over de juiste methode. Zo zijn er processuele, post-processuele, cognitieve of experimentele archeologen. Deze laatste gaan helemaal op in hun vak. Door te leven als holbewoners of Romeinen hopen ze de overblijfselen die ze vinden beter te begrijpen. Etno-archeologen bezoeken eskimo's, aboriginals en bosjesmannen. Hun collega's zijn het hier niet mee eens. Zij vinden de vergelijkingen gevaarlijk, te dromerig. Wat vind jij?

Het doet me denken aan een voorval deze zomer. Naast het huis in Zeeland ligt een kleine houtzagerij. Midden in het groen. Ze moet de openhaard van hout voorzien. Ik was er al een tijd niet geweest. Takken en stammen hadden zich opgestapeld. Ik heb een middag staan zagen en klieven. Er overviel me een gevoel van ontzag. Dit hebben mensen in het verleden ook gedaan. De eerste boeren, vikingen. Tenslotte zag ik indrukwekkende schepen gebouwd worden op de werven en kades van Amsterdam. Ik vertel in de les geschiedenis over het koloniaal imperium van de VOC in de 17de eeuw. We gaan er nogal snel en theoretisch overheen. Ik besefte nu pas, worstelend met het hout, wat voor project de bouw van zo'n schip geweest is. Je moet het in je handen hebben. Zagen en timmeren. Pas dan voel je als historicus waar het over gaat. We zitten vandaag knus aan onze centrale verwarming. We draaien aan een knop en het wordt warm. Ik ben niet tegen vooruitgang en technologie. Maar we zijn wel iets aan het verliezen. Al houthakkend besef je wat een uitdaging het geweest is om in de Middeleeuwen droog en warm te blijven.

Ik raap een zware tak van de grond. Er klinkt een luid gezoem, het hout beweegt en er komen allemaal beestjes uit: wespen, duizendpoten en oorwormen. Ik schrik. Iets zegt me instinctief dat dit vies en gevaarlijk is. Ik heb er geen controle over. Het is iets oud. Mijn initiële angst gaat over in verwondering. Onder de rottende stammen, in de donkere vochtige aarde, bevindt zich een stad vol krioelende, etende, slapende beestjes. Ze verteren langzaam het hout. Hier hebben middeleeuwers ook tegen gevochten. Ik moet denken aan hun negatieve beeld van de aarde. Zo gek is het niet. Het contrast tussen licht en donker, droog en nat. De dreiging die er van uit gaat. Deze zomer in de houtzagerij stond ik even oog in oog met het middeleeuwse wereldbeeld. Vandaag is alles theoretisch en virtueel. We kijken naar televisie en computerschermen. Hoog tijd om zelf stenen speerpunten te maken en katten te mummificeren. Archeologie moet je voelen.

Vanavond worden jullie ingewijd in de wereld van de archeologie. Er is heel wat te beleven. Bereid je voor op woestijnen, bergen en eilanden in de Stille Oceaan. Volg de pijlen. Vijftien archeologische teams nemen je mee naar het Paaseiland, Stonehenge, Nazca, Antwerpen, Skara Brae, X'ian en nog veel meer.

Je kan speerpunten en grotschilderingen maken, kippenbouten mummificeren, beelden aanbidden of een villa bezoeken in Pompeii aan de vooravond van de uitbarsting van de Vesuvius.

Wees vooral kritisch en stel vragen. Hoe gaan archeologen te werk? Hoe weet je wat de functie van een voorwerp geweest is? Wat blijft er van je eigen leven over? Wat zullen archeologen vinden over 5000 jaar? Hoe zal ons museum eruitzien? We wensen je een boeiende en spannende avond toe.

Leerlingen en leerkrachten van 6 Humane Wetenschappen.

Archeologie door de ogen van Niels Sverlow