New York heeft een grote aantrekkingskracht. In 1609 zocht Henry Hudson hier een route naar Azië. Hij zag een veelbelovende rivier en een eiland vol beekjes, bevers en indianen. Al snel kwamen de eerste Nederlandse kolonisten die, op de punt van Manhattan, een nederzetting begonnen, Nieuw-Amsterdam. De migratie is sindsdien alleen maar toegenomen. Ieren, Italianen, Russen en Joden allemaal gingen ze, in de 19de eeuw en begin 20ste eeuw, aan wal op Ellis Island.

Onze reis is een zoektocht naar deze vergeten ervaringen. Beatniks in the West-Village,  jazz in de Knittingfactory, Dreamland op Coney Island en de schilderijen van Charles Sheeler in het MOMA.

Iedereen mag mee. We zoeken een divers gezelschap. Een groep nieuwe migranten, met eigen ideeën en verlangens; concerten, theater, musea, winkels op fifth avenue, joggen in Central Park en mensen observeren in de metro.

New York is het centrum van de wereld, een bolwerk van vrijheid die terug gaat op de Republiek der Verenigde Provinciën. Toen de Nederlanders een wereldmacht waren en schepen van de Verenigde Oost-Indische compagnie specerijen vervoerden naar alle hoeken van de wereld. De tolerante houding van de Hollandse handelaren kwam voort uit het noodzakelijke contact met andere culturen. (David Landes, The Wealth and Poverty of Nations) Tolerantie betekende meer handel en dus nog meer omgang met andere culturen en dus... New York werd een knooppunt, een fascinerende nederzetting van avonturiers, oplichters en piraten. Het is de hele wereld op één plaats. Vandaag nog. Schrijvers, regisseurs en architecten, iedereen gaat naar New York. De stad is een wervelwind van nieuwe dingen: vreemde gebouwen, groene daktuinen, experimentele concerten. Het decor van Angels in America, Gossip girl, Smoke, 25^th hour en films van Woody Allen. The sky is the limit. Delirious New York. Al die wolkenkrabbers, klaar om naar verre planeten te vliegen. Op Times square heb je even het gevoel dat je in cyberspace bent.

Maar New York is ook onpersoonlijk. In 'Avontuur Amerika' beschijft Cees Nooteboom het nietige gevoel dat hem overvalt tussen al die hoge gebouwen.  Alles is verder, groter en duurder en dus ren je naar je werk en beleg je hysterisch in aandelen op Wallstreet. 

Alleen zo kan je de prijzen in  restaurants en café's op hoesten. Het is kapitalistisch en kei hard. New York heeft 30.000 daklozen. Tegelijkertijd is het een stad met boeiende sociale initiatieven. Manhattan Neighborhood Network is een televisiezender voor en door de bevolking van Manhattan. Je kan er filmapparatuur (camera, microfoon...) lenen, iets filmen en zij zenden het uit. Echt Amerikaans. 'The First Amendment' garandeert het recht op vrije meningsuiting.  Als je het er niet mee eens bent moet je maar je eigen filmpje maken. 

New York is ook smerig. Er wonen zes keer meer ratten dan mensen. Wat ook de roofvogels verklaard. De stad is  chaotisch. Er liggen metrolijnen waarvan niemand nog weet dat ze bestaan of wijken met straatborden in onleesbare talen. Onder de grond ligt een fragiel netwerk van buizen en gangen. Een paar keer per jaar wordt New York opgeschrikt door ontploffende waterleidingen en stoompijpen, de putdeksels blazen rook de lucht in. 

New York is postmodern. Je zal niet alles kunnen zien, laat staan begrijpen. Er leven verschillende gemeenschappen (zie filmfragment uit 25^th hour, Spike Lee) met een eigen dynamiek. Er is het sjieke wereldje van de upper-eastside, Russen in Brighton beach, Italianen in the Bronx, de Chinezen in Chinatown en de Halloween parade die alles met elkaar verbind. Bijna negen miljoen mensen dicht op elkaar. 

Het levert boeiende sociologische theorieën op. Verklaringen voor wat Amerika is. Een verzameling van 'everywhere communities' (Daniel J. Boorstin, The Americans, a democratic experience, 1973) waarin mensen niet langer verbonden zijn door hun ideeën en tradities maar door spullen in nieuwe stralende etalages van grootwarenhuizen. Culturele vervlakking, maar ook de ultieme democratie. 

En toch, wordt traditie niet belangrijker als je in een ver land woont? De verschillende wijken in New York lijken dit laatste te bevestigen. Misschien brengt de honderd jaar oude 'subway' mensen bij elkaar. Je zit er samen op. Dat heb je niet wanneer iedereen in een eigen wagen naar zijn werk rijdt. De metro is de bloedsomloop van de stad. Net als parken en gebouwen veranderd ze buurten. 

Eén ding is duidelijk. De energie van New York zit in de confrontatie tussen alle mensen die er naar toe gaan en dat begon al in Nieuw Amsterdam, toen de stad slechts bestond uit een klein fort, een paar schamele hutjes en een molen op de punt van Manhattan.

Immigrants on route to America

'New York in de Herfst' is een vervolg op de lessen geschiedenis in Pius X. Kapitalisme, Decline of the Miraculous, de beatcultuur, de jazz-age na WOI... al deze verhalen gaan verder in Battery park, op Wall Street en in Harlem. 

Het wordt een jaarlijkse migratie, een week om nieuwe ideeën op te doen. Ik moet aan William Burroughs en Timothy Leary denken op de 'Nova convention'. 'The space that you life in determins the idea's that you live by'. Hoe groter de ruimte waarin je leeft hoe meer ideeën je hebt. Denk aan al die meningen, schilderijen en theaterstukken of de complexiteit van de 'subway' en de consequenties van het 'grid'. (=dambord stratenpatroon) In New York moet je je hersenen anders gebruiken.

New York heeft voor iedereen iets, parken, musea, concertzalen, kledingwinkels in SOHO, wetenschappen in het Museum of Natural History en 3D simulaties van het universum in het Rose Center for Earth and Space. Het is geen schooluitstap. Je kan de straten van New York zelf verkennen en als je er verhalen bij wil dan ga je mee met de wandelingen (zie programma). 

Het zijn historische en antropologische verkenningen van de stad. Uitleg op straathoeken, onder bomen en bij oude grafzerken. Een gratis 'verhalen dienst' op de plaatsen waar het gebeurde, Ellis island, the Rockefeller Center en the West Village. Hoe zijn de eerste Nederlandse kolonisten omgegaan met de indianen? Wat gebeurde er met de honderdduizenden migranten die in de stad terecht kwamen? Wie waren John D. Rockefeller, Cornelius VanderBilt en Robert Moses? Wist je dat er in 1945 een B-25 bommenwerper in de negenenzeventigste verdieping van het Empire State Building gevlogen is? Het was zaterdag dus er kwamen slechts veertien mensen om. De toren leed weinig schade maar er vloog wel een motor door de gang van de achtenzeventigste verdieping. Een van de overlevenden was Betty Lou Oliver die op dat moment in de lift zat. Ze viel in vrije val naar beneden maar de kabel van enkele honderden meters lengte werkte als een soort vering en ook de samengeperste lucht in de liftschacht heeft haar val gebroken. Dit soort verhalen mag je verwachten. Ze geven extra leven aan de straten en gebouwen. Stel je voor, je loopt door Pearlstreet, downtown New York, en plots sta je in Nieuw Amsterdam en kom je midden in de politieke strijd terecht tussen Peter Stuyvesant en Adriaan Van der Donck of je bezoekt het lang verdwenen Lunapark op Coney Island of  winkelt in de eerste grootwarenhuizen, Macy's en Tiffany's.

Het is 'Geschiedenis op locatie'... niet langer gebonden aan een bord en krijtjes. Onderwijs is vaak erg theoretisch. We onderzoeken het verleden in een keurig lokaal met banken en stoelen. Een beetje vreemd, niet? Waarschijnlijk snap je alleen ter plaatse wat David Landes bedoelt met tolerantie en welvaart. 

Kennis komt niet alleen uit boeken. Je kan ook zomaar een bus nemen, ergens uitstappen en de buurt verkennen of een taxi roepen en de chauffeur (taxichauffeurs in New York hebben uiteenlopende etnische achtergronden) vragen naar zijn favoriete lunchplaats. 

Natuurlijk is er het vrijheidsbeeld en de producties op Broadway. Maar het loont ook de moeite om naast de bewandelde paden te treden. Bezoek Columbia University spreek met studenten, lunch met Simon Schama en vraag wat hij vindt van New York, breng een bezoek aan de Belgische ambassade en praat met ambtenaren die de contacten met de Verenigde Naties onderhouden. Malcolm Gladwell heeft veel geschreven over New York. Lees zijn artikels in de Newyorker. 's Avonds is er stand-up comedy  van 'The Dirty Immigrant Collective, theater van de Woostergroup, een Darkbot- NYC bijeenkomst (people doing strange things with electricity) of ga uit in het hippe Williamsburg. 'When in New York city do as new yorkers do'.

Niels Sverlow, 3 augustus 2010.